ÖĞRETİM MATERYALLERİ HAZIRLAMA
Eğitim, bireyleri yaşama hazırlama süreci olmasının yanı sıra, yaşamın ta kendisidir. Bu gerçekten hareketle eğitim ortamlarının yaşamla iç içe olması dikkate alınması gereken bir gerçektir. Eğitim ortamlarının gerçek yaşamla tutarlılık göstermesi diğer bir deyişle somutlaştırılması ve öğrenci için anlamlı hale getirilmesi, öğrenci başarısına katkıda bulunan etkenlerin başında gelmektedir. Bu noktada öğretmenlerin, eğitim ortamını düzenlemede ve öğrencinin hizmetine sunmada önemli bir görevi vardır. Bu görevi başarı ile yerine getirebilmek için, öğretmenlerin bazı kritik becerilere ve özelliklere sahip olmaları gerekmektedir. Bu becerilerin başında ise öğretim ortamlarının öğrenci ihtiyacına ve gerçek hayata uygun olarak düzenlenmesi gelir.
Öğretim ortamlarının etkin düzenlenmesi her zaman zor ve pahalı bir iş değildir. Bazen basit bir biçimde hazırlanan resim veya asetat, sözlü olarak vermek istediğimiz bilginin çok daha kısa sürede ve kalıcı verilmesini sağlar.
Öğretim Materyallerinin Öğretim Ortamlardaki Yeri ve Önemi
Öğretim materyallerinin öğretim ortamlardaki etkinliğini açıklamadan önce, kavram olarak öğretimin ne anlama geldiği üzerinde durmalıyız. Çünkü öğretimden ne anladığımız, öğretmen olarak öğretimi nasıl gerçekleştirdiğimizi ve bu süreç içinde öğretimsel materyalleri nasıl geliştirdiğimiz ve kullandığımızı da etkiler.
Her ne kadar öğrenmenin bireysel ve toplumsal önemi üzerinde bir görüş birliği sağlanmış olsa da öğrenme olgusunun tanımlanmasında aynı görüş birliğinin olduğunu söylemek imkansızdır. Buna rağmen, öğrenmeyi bireyin davranışlarında ya da kapasitesinde zaman içinde ve bireyin yaşantılarının sonucunda meydana gelen değişiklikler olarak tanımlayabiliriz. Ürün olarak öğrenmenin, bireyin davranış tutum ve kapasitesinde meydana gelen değişiklikler olduğu kabul edilse de, süreç olarak öğrenmenin ne olduğunun açıklanmasında farklı yaklaşımların olduğunu görmekteyiz.
Davranışsal Eğitim Anlayışı
Öğrenme teorilerini genel başlıklar altında sınıflandırdığımızda karşımıza şu iki temel öğrenme anlayışının çıktığını görmekteyiz.
- a) Davranışsal b) Bilişsel
Davranışsal öğrenme anlayışına göre öğrenme, birey ile öğrenilecek davranış arasındaki etkileşim sürecinin sonucu olarak her bireyin davranışlarında meydana gelen gözlenebilir ve ölçülebilir değişiklikler olarak tanımlanmıştır. Bu anlayışın temelinde yatan felsefenin kökeni psikoloji biliminin kurucularından olan J.B. Watson’a kadar uzanmaktadır.
Bilişsel Eğitim Anlayışı
1975’den itibaren eğitim ve öğrenme olgusunun açıklamada yeni bir anlayışın yaygınlaştığı görülmektedir. Bilişsel öğrenme kuramcıları davranışçıların aksine, öğrencilerin sunulan bilgileri alan durağan bireyler olmadığı, ancak bilgiyi alan, bunu kodlayan, hafızaya kaydeden ve gerektiğinde hafızadan geri çağırıp kullanan bireyler olduğunu savunmuşlardır.
Öğretim Materyallerinin Öğretim Ortamındaki İşlevleri
Materyaller, bazı öğretim ortamları da öğrenmeyi destekleyici amaçla kullanıldığı halde, bazı ortamlarda ise tamamen öğretmen rolü üstlenerek içeriği doğrudan öğrencilere aktarmaktadır.
Farklı öğretim materyallerinin, öğretim ortamındaki işlevleri ve önemini Edgar Dale tarafından oluşturulan yaşantı konisinde gösterilmektedir.
Bu koninin dayandığı ilkeler, Çilenti tarafından şu şekilde açıklanmaktadır:
1- Öğrenme işlemine katılan duyu organlarımızın sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğrenir ve öğrenmelerimiz o kadar kalıcı olur.
2- En iyi öğrendiğimiz şeyler, kendi kendimize yaparak öğrendiğimiz şeylerdir.
3- En iyi öğrenim soyuttan somuta ve basitten karmaşığa doğru gidilendir.
Dale’nin yaşam konisine benzer bir sınıflandırma da 1937’lerde Hoban tarafından görsel-işitsel araçların sınıflandırılmasında da kullanılmıştır. Buna göre, eğitim ortamında kullanılan materyaller, sundukları eğitim ortamının soyuttan somuta oluş özelliğine göre sınıflandırılmıştır.
Bu sınıflandırmadan da anlaşılacağı gibi, eğitim materyallerinin en etkin kullanım amaçları, öğretilecek içeriğin soyuttan somuta doğru aşamalandırılması ve öğrencinin birden fazla duyu organına hitap etmesini sağlamaktır. Örneğin Piget’e göre, ilkokul çağındaki çocuklar somut işlemler dönemindedir. Bundan dolayı da bu dönemdeki çocuklara kazandırmak istediğimiz davranışlar için hazırladığımız ders içeriği, onların beş duyu organına hitap edecek özellikte somut materyaller ile desteklenmiş olmalıdır.
Zaman sabit tutulmak üzere insanlar;
okuduklarından %10’u
işittiklerinden %20’si
gördüklerinin %30’u
hem görüp hem işittiklerinin %50’sini
söylediklerinin %70’ini
yapıp söylediklerinin %90’ını hatırlamaktadırlar.
Bir eğitimci, öğretim materyallerini bu bulguları göz önüne alarak hazırlamalı ve öğretim ortamında öğrencinin kullanımına sunabilmelidir.
Ayrıca öğretim materyallerinin hazırlanması ve derste kullanılması özel bir önem ve dikkat ister. Bunlar;
1- Öğretim materyali hedef davranışlara, öğrencinin hazır bulunuşluk düzeyine uygun olmalıdır.
2- Öğretmen, ders planında hangi araç-gereçleri ne zaman kullanacağını belirtmeli yeri gelince kullanmalıdır.
3- Araç-gereçler eğitim teknolojileri ilkelerine göre kullanılmalıdır.
4- Devinişsel alanla ilgili hedef davranışsal kazandırılırken, her bir öğrenciye öğretim materyalleri sağlanmalıdır (Araş.Grubu Öğrencileri, 2000).
Öğretim Materyallerinin Eğitim-Öğretime Sağladığı Yararlar
- Öğrenmeyi kalıcı hale getirir.
- Öğrencilerin ilgisini çeker.
- Öğrenmeyi güçlendirir.
- Anlamın gelişmesi ve anlatım kolaylığı sağlar.
- Öğretimde zaman kazandırır.
- Öğrenmede uyarıcı etki yapar.
- Düşüncenin devamlılığını sağlar.
- Öğretim süreçlerini güçlendirir ve etkin kılar.
- Sözcük gelişimine katkı sağlarlar (Şimşek,1997).
Öğretim Ortamında Kullanılan Yaygın Materyal Türleri
Bu bölümde, öğretim ortamlarında yaygın olarak kullanılan öğretim materyallerinin öğretim ortamına katkılar ve kısıtlamalar açıklanmıştır.
Öğretmenlerin farklı materyallerin güçlü ve zayıf yönlerini tanımaları, onların en etkin materyali seçmede ve kullanmada en büyük yardımcısı olacaktır. Şunu unutmamak gerekir ki, her ne kadar farklı öğretim materyalleri farklı öğretimsel niteliklere ve farklı teknik özelliklere sahip olsa da, bir materyalin, öğrenme ortamı ve hedefleri ile öğrencinin bilişsel ve pedagojik özelliklerine uygun olarak hazırlanması ve kullanılmasıdır. Diğer bir deyişle, bir öğretim materyalinin etkinliği, öğretmenin sınıf içindeki etkinliği ile alakalıdır.
Bu bölümde, öğretim ortamında kullanılan en yaygın öğretim materyalinin ve bunların seçiminde ve kullanımında belirleyici unsurlar olan avantajlar ve dezavantajlar açıklanacaktır.
Yazılı Materyaller
Yazılı materyaller eğitim ortamında kullanılan en yaygın materyal türüdür. Bunun nedeni, yazılı materyallerin kolayca ulaşılabilen ve öğretim ortamına rahatlıkla taşınabilen materyaller olmasıdır. Yazılı materyaller, ayrıca kolaylıkla çoğaltılabilen ve öğrencinin kullanımına ucuzlukla sunulabilen materyallerdir.
Bu avantajların yanında, yazılı materyallerin bazı kısıtlamaları bulunmaktadır. Öncelikle, yazılı materyaller ile etkileşime giren öğrenci, öğrenme ortamında pasif kalmakta ve materyalle olan etkileşimi düşük olmaktadır. Buna ek olarak, yazılı materyaller, güncelleştirilmesi zor ya da imkansız olan materyallerdir. Bu yüzden yazılı materyallerin seçiminde ve kullanımında öncelikle yazılı materyalin öğretim ortamına uygunluğu ve güncelliği kontrol edilmelidir. Ayrıca, yazılı materyallerde kullanılan dilin ve anlatım şeklinin, öğrencinin pedagojik seviyesine uygunluğu kontrol edilmeli, uygun görüldüğü durumda eğitim ortamında kullanılmalıdır. Yazılı materyaller ile yapılan öğretimde, öğrenciye performansı hakkında bilgi vermek, diğer bir deyişle dönüt sağlamak, öğretmen tarafından yapılması gereken etkinliklerin başında gelmektedir. Son olarak görsel özelliklere sahip bir yazılı materyal, sadece metinden oluşan yazılı materyalden daha somut ve etkili olacaktır. Bu yüzden öğretmenlerin, yazılı materyal seçiminde bu özelliklere sahip materyalleri tercih etmeleri ve kullanmaları, öğretim ortamını daha etkili kılacaktır.
Resim ve Grafikler
Resim ve grafikler, sözel mesajların öğrenciler tarafından anlamlaştırılmasında ve somutlaştırılmasında en yaygın olarak kullanılan öğretim materyalidir. Sözel olarak anlatılması çok zor olan bir ya da rakamsal olarak anlam ifade etmeyen sayılar veya oranlar, bir resim ya da grafik aracılığı ile kolaylıkla öğrenciye anlatılabilir. Resim ve grafikler öğrencinin kavramı anlamasına, yorumlamasına ve kavramlar arasındaki ilişkileri görmesine yardımcı olur. Ayrıca, resim ve grafiklerin öğretimde kullanılması, öğrenci dikkatinin çekilmesinde ve korunmasında etkin bir yöntemdir. Resim ve grafiklerin diğer bir avantajı ise, bunların kolaylıkla sınıf ortamına taşınması ve öğretmen ve öğrenci tarafından kolaylıkla üretilmesidir. Resim ve grafiklerin yapılması çoğu zaman, gelişmiş teknolojilerin kullanılmasını gerektirmeyebilir. Yazılı ve asetat materyallerin kullanılmasında olduğu gibi, resim ve grafiklerin kullanılmasında da, öğretmenin etkinliği çok önemlidir. Resim ve grafiklerin ne anlama geldiği, yine öğretmen tarafından sınıfa aktarılmalıdır. Resim ve grafikler, bütün bir içeriği sunmak yerine, içeriğin açıklamasında kullanılabilecek ve öğretmene yardım edebilecek destekleyici materyallerdir. Resim ve grafiklerin gerçeğe uygunluğu, renkli oluşu ve gerektiğinde yazılı açıklamaları içermesi, bu materyalin etkinliğini artıran diğer faktörlerdir.
Gerçek Nesneler ve Modeller
Gerçek hayattan alınmış nesnelerin ya da modellerin öğretim amaçlı kullanılması, öğrencilerin gerçek dünyayı anlamalarına yardım eden en etkin yöntemler arasında yer alır. Öğrencilerin sınıf içerisinde gerçek nesne ve modeller üzerinde çalışması, onların motivasyonlarını artırdığı gibi, öğrenmeyi eğlenceli hale getirmektedir. Örneğin, Fen bilgisi dersinde farklı bitki türlerini sınıfa getirmek ve öğrencilere göstermek öğrencilerin bu bitkilerin resimlerini görmelerinden daha etkili bir yöntem olup, hem öğretimin etkinliği hem de bilginin kalıcılığı açısından büyük önem taşımaktadır. Sosyal bilgiler dersinde kaymakamın görevlerini kitaptan okumak yerine, o kişiyi sınıfa getirerek öğrencilerin konu olan kişi ile birebir iletişim kurmaları çocuklar açısından unutulmaz bir deneyim olmakla kalmaz, kazanılması hedeflenen bilgilerin en etkin şekilde öğrenciye aktarılmasını sağlar. Bunun yanında, gerçek nesnelerin ve modellerin her istendiği anda sınıfa getirilmesi zor olabilir. Bu tür materyallerin eğitim ortamına taşıdığı diğer bir kısıtlama ise, bu gibi öğrenme ortamlarının tekrarının bazen mümkün olmamasıdır. Bu durumlarda, öğretmen materyallerini kullanarak, bu yetersizliği ortadan kaldırmalıdır.
Tepegöz Asetatları
Öğretim ortamlarında yaygın olarak kullanılan bir materyal ise, asetatlardır. Asetatların öğretim ortamına sağladığı en önemli katkı, asetat kullanımında, öğretmenin etkin ve aktif olmasıdır. Örneğin, tepegöz üzerinde kullanılan asetatlar aracılığı ile öğretmen konuyla alakalı önemli kavramı vurgulayabilir, kavramlar arasındaki ilişkiyi etkin ve somut bir şekilde öğrenciye sunabilir. Asetatlarda kullanılacak renkli ve görsel açıdan zengin unsurlar, öğrenilecek içeriğin öğrenci açısından anlamlı hale gelmesini ve kolay öğrenilmesini sağlar. Buna ek olarak, asetatların öğretmen tarafından kolaylıkla hazırlanması ve tekrar tekrar kullanılabilmesi, asetatların öğrenme ortamına taşıdığı diğer bir avantajdır. Bu avantajlara rağmen, unutmamak gerekir ki, asetat kullanımında öğretmenin rolü çok önemlidir. Öğretmen, asetat kullanılan eğitim ortamında, dersten önce iyi hazırlanmış ve asetatta sunduğu içeriği etkin şekilde tasarlamış olması gerekir. Asetatla öğrencilere sunulan içeriğin, dersin içeriğin anlaşılabilmesi için hazırlanmış önemli kavram ve kavramlar arası ilişkileri anlatımı olmasına dikkat edilmelidir. Bu yüzden, içeriğin iyice anlaşılabilmesi için kullanılacak örnekler ve alıştırmalar yine öğretmen tarafından sınıfa sunulmalıdır. Asetatlar, geniş öğrenci gruplarında kullanılmak üzere hazırlanır. Yazılı materyallerin aksine, asetatların kullanılabilmesi için, tepegöz ve görüntünün yansıtılabileceği bir perdeye ihtiyaç vardır. Asetatların, bu anlamda azda olsa teknolojiye bağımlı olması yazılı materyaller ile karşılaştırıldığında, bir kısıtlama olarak görülebilir. Öğretmenin tepegöz teknolojisini etkin bir şekilde kullanılabilmesi için gerekli becerilere sahip olması, asetatların eğitim ortamında etkin kullanımı için diğer bir koşuldur.
Ses Kasetleri
Öğretim ortamında kullanılan ses kasetleri, öğrenci ve öğretmen için hazırlanması en kolay öğretim materyalleri arasında yer almaktadır. Ses kasetlerinin kullanılabilmesi için gerekli olan kasetçalar ise, hem öğretmenin hem de öğrencinin günlük hayatında kullanmaya alışkın oldukları araçlardır. Bu materyallerin ve teknolojinin kolaylıkla sınıf ortamına getirebilmesi de, bu materyalin diğer bir avantajıdır. Özellikle de dil eğitiminde, kelimelerin ve kelime yapılarının orijinal söyleniş şekliyle öğrenciye sunulmasında ses kasetleri en etkin materyaller arasında yer almaktadır. Ayrıca okul öncesi dönemde olan ve okuma yazma bilmeyen çocuklar ve fiziksel yetersizlikleri nedeni ile okuyamayan ve özel eğitime ihtiyaç duyan çocukların eğitiminde ses kasetleri önemli bir yer tutmaktadır. Bunun yanında, ses kasetlerinin, öğretim ortamında bazı yetersizlikleri de vardır. Örneğin, her ne kadar ses kasetleri ilk bakışta öğrencilerin dikkatini çekici özelliğe sahip olsa da, öğrencilerin dikkatini uzun süre korumakta başarılı olmayabilir. Bu yüzden öğrencinin dikkatini yeniden çekmek ve korumak için, öğretmenin diğer öğretim materyallerinden de faydalanması gerekir. Ses kasetlerinde karşılaşılabilen diğer bir kısıtlama ise, bilginin belli bir sıra içerinde verilişi ve bu sıranın kolaylıkla değiştirilmemesidir. Özellikle öğrencinin tekrar yapmasını gerektiren durumlarda, ses kaseti üzerinde doğru yerden başlamak ve bitirmek kolay olmayabilir. Buna ek olarak, ses kasetleri kolaylıkla silinebilir ya da fiziksel hasara uğrayabilir.
Televizyon Programları ve Video Kasetler
Gerçek dünyadaki olayların ve nesnelerin sınıf ortamına en gerçekçi şekilde taşınabildiği materyal türlerinden biri de televizyon programları ve video kasetlerdir. Bu materyaller sayesinde, öğrenciler fiziksel uzaklık nedeni ile ulaşamadıkları yerleri tanıma, farklı kültürleri, farklı mekanları ve yaşam biçimlerini inceleme, sosyal ve doğal olayların neden ve sonuçlarını araştırma şansına kavuşurlar. Bu tip materyaller, ayrıca öğrencinin birden fazla duyu organına hitap ettiği için, öğrenme süreci sonundaki öğretimsel kazanılar daha kalıcı olmaktadır. Gerçek hayattaki kavramları ve olguları görsel ve işitsel olarak sunabildiği için bu materyaller öğrencilerin bilişsel açıdan olduğu kadar, duyuşsal alandaki becerilerin de gelişmesinde etkin bir materyal türüdür. Hatta, etkin şekilde tasarlanmış video kasetler, psikomotor davranışların kazandırılmasında da büyük rol oynamakta ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Video kasetlerin diğer bir avantajı ise, uzun süreli saklanabilir ve kullanılabilir olmasıdır. Bunun yanında, bu tür materyallerin geliştirilebilmesi için, uzman kişilerin ve gerekli teknolojinin sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle, bu materyallerin tasarlanması ve geliştirilmesi pahalı bir süreçtir. Özellikle kablolu televizyon ve uydu teknolojilerinin kullanılması, bu materyallerin fiyatını artıran diğer bir unsurdur. Asetat teknolojisinde olduğu gibi, bu tür materyallerin kullanımı da belli bir teknolojinin öğretim ortamında olmasını gerektirmektedir. Televizyon programlarının aksine video kasetlerin diğer bir avantajı öğretmenin istediği yerde kaseti durdurabilmesi, soru sorabilmesi, öğrencinin katılımını sağlayabilmesi ve video kasetler, öğretici ile öğrenenlerin bir araya gelmediği uzaktan eğitim ortamlarının en yaygın ve etkin materyalleridir.
Bilgisayar Yazılımı
Öğretim materyalleri olarak bilgisayar yazılımları, diğer materyaller ile karşılaştırıldığında, öğretim ortamında öğrenci etkileşiminin en yüksek olduğu materyal türüdür. Bilgisayar yazılımları, etkin hazırlandığı takdirde, bir öğretmenin öğretim ortamında gösterdiği bütün etkinlikleri gösterebilir. Bilgisayar yazılımlarının materyal olarak diğer bir avantajı da öğrencilerin konuyu bireysel öğrenme hızlarına uygun şekilde öğrenebilmeleri ve gerektiğinde diğer öğrencilerle birlikte grup çalışmaları yapabilmeleridir. Yazılımlar ayrıca öğrencilerin en aktif olduğu öğrenme ortamlarının oluşturulmasında etkin olarak kullanılan materyaller arasında yer almaktadır. Bilgisayar yazılımlarının öğretim materyali olarak kullanılmalarının bir diğer avantajı ise, bu programların çoğu zaman öğrenciye istendik oranda içeriği tekrar etme ve alıştırma şansını tanımasıdır. Buna ek olarak, bilgisayar yazılımları, öğrenci performansı ile alakalı bilgileri hatasız olarak kaydedip istendiğinde öğretmenin kullanımına sunar. Görsel-işitsel özelliklerin bir arada öğrenciye sunulması, bu tür materyallerin öğretimdeki etkisini artıran bir diğer faktördür. Bu avantajların yanı sıra eğitimsel yazılımların eğitim ortamında kullanılması pahalı ve bazı zamanlar kullanılması zor olan bilgisayar teknolojisinin varlığını gerektirmektedir. Bu tür materyallerin kullanımı ayrıca öğretmenlerin ve öğrencilerin etkin bir bilgisayar okur-yazarlık eğitimden geçmelerinive değişen teknoloji ile paralel olarak bu eğitimlerinin güncelleştirilmesini ve sürekliliğinin sağlanmasını gerektirmektedir. Piyasadaki eğitim yazılımlarının sürekli gelişmesi ve daha gelişmiş donanımları gerektirmesi, bu materyallerin kullanılması için donanıma sürekli yatırım yapılmasını da zorunlu kılmaktadır. Teknolojik özellikleri göz önüne alındığında bilgisayar yazılımları geliştirilmesi, uzman kişilerin ve gerekli teknolojinin bir araya getirilmesi ile mümkün olur. Bu nedenle öğretmenlerin bu tür materyalleri kendi başlarına geliştirmeleri yazılı, asetat, ses kasetleri gibi materyalleri geliştirmeye kıyasla çok daha zordur. Bu da, bu tür materyallerin öğretim ortamına taşınmasında, öğretmeni piyasada var olan yazılımların alımına ve kullanımına zorlamaktadır. Piyasada var olan yazılımların teknik olarak etkin olmasına rağmen öğretimsel açıdan zayıf olmaları, eğitim programları ve öğrencinin pedagojik gelişimi ile tutarlılık göstermeleri ve diğer materyaller ile kıyasla oldukça pahalı olmaları, bu materyallerin öğretim ortamına taşınmasındaki diğer kısıtlamalar arasında yer almaktadır.
DERS MATERYALİ HAZIRLAMA İLKELERİ
Ders materyallerinin hazırlanmasındaki ilkeler, materyalin türüne bağlı olarak değiştiği halde, türlü materyalin geliştirilmesinde göz önüne alınabilecek temel ilkeler ise şunlardır.
- Ders materyali basit, sade ve anlaşılır olmalıdır;
Unutulmamalıdır ki, ders materyallerinin ders ortamındaki en önemli rolü, ders ortamının, öğrenci için daha etkin ve daha anlamlı kılınmalıdır. Bu nedenle hazırlanacak öğretim materyalleri, konuyu basitleştirebilen, öğrenci için anlaşılmasını kolaylaştıran ve gereksiz bilgilerle donanık olmayan bilir özellik taşımalıdır. Materyal fazla ayrıntılı olursa, öğrencilerin belleklerinde anlamlı kodlamaları güçleştirir.
- Ders materyali, dersin hedef ve amaçlarına uygun seçilmeli ve hazırlanmalıdır;
Dersin hedeflerini desteklemeyen bir materyal, her ne kadar iyi hazırlanmış olsa bile, öğretimsel etkinliği düşük olacaktır. Çünkü her derste kazanılması amaçlanan ve önceden spesifik olarak belirlenmiş hedeflerin öğrenciye kazandırılması için, öğretimsel etkinlikler tasarlanır ve uygulanır. Ders etkinlikleri içinde yer alan öğretim materyallerinin geliştirilip kullanılması da, hedef davranışlara göre belirlenir.
- Ders materyali, dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle donatılmalıdır;
Ders materyalinin kullanılış amacı, öğretmen tarafından tasarlanan ve uygulanan öğretim etkinliklerinin denetlenmesidir. Ders materyalinin bütün içeriği öğrenciye aktarılması amacıyla değil, içeriğin önemli ve ana temalarının öğrenciye sunulmasında kullanılması en etkin yaklaşımdır. Bu yüzden hazırlanacak materyaller, konunun ana hatlarını sunan, anlaşılması güç olabilecek konuları açıklayan, içeriği soyuttan somuta taşıyabilen, görsel işitsel özellikler kullanarak anlaşılmayı kolaylaştıran türden olmalıdır.
- Ders materyalinde kullanılacak görsel özellikler (resim, grafik vb.), metaryelin önemli noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalı, aşırı kullanımdan kaçınılmalıdır;
Görsel, işitsel özelliklerin, öğrencinin dikkatini çekmede ve öğrenciyi güdülemede etkin olduğu bir geröektir. Ancak amaca hizmet etmeyen ve gereğinden fazla kullanılan görsel-işitsel özellikler, öğrenci dikkatini dağıtabilir ve öğrenme güdüsünü yok edebilir. Örneğin Power Point’te hazırlanmış bir sunumda, öğrencinin dikkatini sunuma çekmek için, ilk sayfada ses kullanımı bu amaca hizmet edebilir.
- Ders materyalinde kullanılan yazılı metinler ve görsel-işitsel özellikler, öğrencinin pedagojik özelliklerine uygun olmalı ve öğrencinin gerçek hayatıyla tutarlılık göstermelidir;
Ders materyalinin öğretim ortamındaki işlevlerinden biri de, öğrencinin gerçek hayatıyla öğretim ortamı arasında bir köprü kurabilmektir. Bu yüzden ders materyalinin içerdiği her türlü görsel-işitsel öğe, öğrencinin yakın çevresinde görebildiği ve anlamlaştırabildiği gerçek öğeleri yansıtmalıdır. Ayrıca materyal öğrencinin bilişsel, fiziksel, sosyal ve duygusal hazır bulunuşluk düzeyine uygun olmalıdır.
- Ders metaryeli, öğrenciye alıştırma ve uygulama imkanı sağlamalıdır;
Öğrenciler için en etkin öğrenme ortamı, öğrencilerin aktif oldukları ortamlardır. Öğrenci için aktif oldukları ortamlara katıldığı takdirde kalıcı, izli öğrenme gerçekleşir. Bu gerçekten haraketle, her türlü ders materyali, mümkün olduğu ölçüde, öğrencinin aktiflik ilkesine uygun olarak hazırlanmalıdır. Örneğin, ders materyali olarak asetat kullanılıyorsa, öğrenciye gerkli yerlerde, asetat üzerine yazı yazma imkanı verilmeli ve hatta gerektiğinde öğrenci kendi asetatını hazırlayabilmelidir.
- Ders materyali her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır;
Kullanılacak her türlü materyal, bütün öğrencinin kullanabileceği ve yararlanabileceği türden olmalıdır. Öğretimsel materyalin kullanımı, bazı öğrencilerin sahip olabileceği özel özelliklerin değil, her öğrencide bulunduğuna inanılan ortak yeteneklerin ve özelliklerin kullanılmasını gerektirmelidir. Örneğin bir bilgisayar yazılımı ders materyali olarak kullanılacak ise bütün öğrencilerin yazılımı kullanmaları için gerekli bilgisayar bilgisine ve becerisine sahip olması gerekir.
- Ders materyalleri sadece öğretmenin kullanabileceği türden değil, öğrencinin de kullanabileceği kadar basit olmalıdır;
Öğretimsel amaçlı hazırlanan materyallerin sadece öğretmen tarafından kullanılacağını düşünmek büyük bir yanılgı olur. Çünkü öğretim ortamı öğrenci için değil, öğrenci ile birlikte hazırlanan öğretimsel etkinliklerin bütünü olduğunu unutmamak gerekir.
- Zaman içinde tekrar kullanılacak materyaller dayanıklı hazırlanmalı, bir defalık kullanımlarda zarar görmemelidir;
Öğrenme ortamında, öğrencilerin farklı öğrenme hızları oldukları unutulmamalıdır. Bu yüzden ders materyalleri öğrencinin ihtiyacına paralel olarak farklı zamanlarda ve sürelerde kullanılabilecek özellikte olmalıdır.
- Hazırlanan ders materyalleri gerektiği takdirde geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir olmalıdır;
Öğretim materyalleri içerikte meydana gelen yenilikleri ve gelişmeleri yansıtabilmeli ve güncelleştirebilmelidir. Güncelleştirilmesi mümkün olmayan materyallerin, öğretimsel olarak etkinliğini zamanla kaybetmesi kaçınılmazdır.
Hazırlanan öğretim materyalleri, gerektiği taktirde, kolaylıkla geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir olmalıdır. Günümüzde hızla gelişen teknoloji ve gelişen bilgi birikimi, eğitimsel içeriklerin ve öğrencilerin öğrenme ihtiyaçlarınında hızla değişmesine neden olmaktadır. Eğitim ortamının gerçek hayatla tutarlılık göstermesini sağlamak ve öğrencinin ihtiyaçlarına cevap verebilmesi için, kullanılan materyallerin içeriğinin mutlaka gerçek ve en güncel bilgileri içermesi gerekir. Bu yüzden, öğretim materyalleri, içerikte meydana gelen yenilikleri ve gelişimleri yansıtabilen türde ve güncelleştirilebilir yapıda olmalıdır. Güncelleştirilmesi mümkün olmayan materyallerin, öğretimsel olarak etkinliğini zamanla kaybetmesi kaçınılmazdır.
Öğretim materyallerinin etkin bir şekilde hazırlanmasında ve seçilmesinde, bazı ilkelerin kontrol edilebilmesi için, her öğretmenin öncelikle aşağıda verilen şu soruları cevaplandırılması gerekir:
1. Materyal, eğitim programıyla uyumlu ve programı destekleyici nitelikte midir?
2. Materyalin içerdiği bilgiler doğru ve güncel midir?
3. Materyalde kullanılan anlatım türü açık ve anlaşılabilir mi?
4. Materyal, öğrenciyi güdüleyici ve ilgisini çekici nitelikte midir?
5. Materyal, öğrencinin derse katılımını sağlıyabilir nitelikte midir?
6. Materyal teknik özellikleri açısından yeterli midir?
7. Materyalin etkinliği hakkında önceden elde edilmiş bilgiler var mı?
8. Materyal, içerik açısından tarafsız ve öğretimsel nitelikte midir?
9. Materyalin kullanımı için gerekli kullanım kılavuzları (öğretmen-öğrenci) ve yazılı dökümanlar var mı? (McAlpine & Weston, 1994: 19-30)
MATERYAL TASARIMI 